Ndotja e Ajrit dhe Shëndeti: Ndikimet dhe Masat e Kujdesit

Ndotja e ajrit është një problem serioz që ka një ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe mjedisin që na rrethon. Ajo përbëhet nga praninë e substancave të dëmshme si grimcat e pluhurit, oksidet e azotit, dioksidi i karbonit, dhe shumë substanca të tjera që e ndotin ajrin. Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), ndotja e ajrit shkaktoi rreth 6.7 milionë vdekje në vitin 2019, dhe mbi 85% e këtyre vdekjeve ishin nga sëmundjet jo ngjitëse, përfshirë sëmundjet ishemike të zemrës, goditjen në tru, kancerin e mushkërive, astmën, sëmundjen kronike obstruktive pulmonare dhe diabetin.

Burimet e Ndotjes së Ajrit

Burimet stacionare përfshijnë ngrohtoret, termolelektranat dhe bujqësinë, të cilat kryesisht e ndotin ajrin me grimcat e pluhurit PM2.5, PM10, dioksid sulfuri (SO2), monoksid karboni (CO), dhe dioksid karboni (CO2).

Burimet mobile, si trafiku rrugor dhe ajror, janë gjithashtu një faktor i rëndësishëm ndotës, pasi ato lëshojnë grimca të pluhurit PM2.5 dhe PM10, okside azoti (NOx), ozon, CO, CO2 etj.

Efektet në Shëndet

Ndotësit e ajrit depërtojnë në organizëm përmes rrugëve të sipërme respiratore, dhe varësisht nga madhësia e grimcave, mund të arrijnë deri në nivelin alveolar të mushkërive, duke shkaktuar probleme shëndetësore. Efektet mund të jenë të menjëhershme (akute) ose afatgjata (kronike), në varësi të nivelit të ekspozimit dhe kohëzgjatjes.

Efektet akute të ndotjes së ajrit:

Iritim i mukozës së syve dhe fytit
Kollë dhe vështirësi në frymëmarrje
Shtrëngim në gjoks dhe çrregullim të ritmit të zemrës
Lodhje dhe shqetësime të tjera

Efektet kronike të ndotjes së ajrit:

Sëmundje respiratore, si astma bronkiale, sëmundje obstruktive mushkërore, kancer i mushkërive, bronkit dhe pneumoni
Sëmundje kardiovaskulare, përfshirë hipertension, sulme në zemër, goditje në tru dhe anemi
Ngecje në zhvillimin psiko-fizik të fëmijëve
Rritje e rrezikut për lindje të parakohshme, abort spontan dhe peshë të ulët në lindje
Rritje e rrezikut për vdekje të parakohshme

Grupet Vulnerabile

Disa grupe janë më të ndjeshme ndaj efekteve të ndotjes së ajrit, përfshirë:

Fëmijët, të cilët janë më të ndjeshëm ndaj dëmeve në zhvillimin e mushkërive dhe sistemit kardiovaskular
Të sëmurët me sëmundje kronike, si sëmundjet e zemrës dhe ato respiratore
Të moshuarit, të cilët kanë sistem imunitar më të dobët
Shtatzënat, për të cilat ndotja e ajrit mund të rrisë rrezikun e komplikacioneve gjatë shtatëzanisë dhe lindjes

Rekomandime për Përballimin e Ndotjes së Ajrit

Masa individuale:

Mospërdorimi i automjeteve, duke preferuar ecjen, përdorimin e biçikletës ose transportin publik
Planifikimi i aktiviteteve në periudha kur ajri është më i pastër
Qëndrimi brenda shtëpisë gjatë periudhave me ndotje të lartë ajri
Përdorimi i maskës ose shallit për mbulimin e hundës dhe gojës
Kontrollimi i Indeksit të Cilësisë së Ajrit (ICA) dhe veprimi sipas të dhënave
Hedhja e mbeturinave në vende adekuate, për të parandaluar ndotjen e mëtejshme
Kursimi i energjisë elektrike, dhe përdorimi i energjisë së ripërtritshme

Masa të përgjithshme:

Zvogëlimi i emitimeve të ndotjes nga burime të ndryshme
Investime në teknologji të gjelbër që do të ndihmojnë në uljen e ndotjes dhe përmirësimin e cilësisë së ajrit
Shtimi i hapësirave gjelbëruese në qytete, për të absorbuar ndotësit dhe përmirësuar ajrin
Mirëmbajtja e rrugëve dhe hapësirave publike për të reduktuar ndotjen e shkaktuar nga trafiku
Ngritja e vetëdijes dhe edukimi i komunitetit, për të stimuluar masa individuale dhe kolektive kundër ndotjes

Për të mbrojtur shëndetin tonë dhe mjedisin, është e domosdoshme që të ndërmarrim masa për të reduktuar ndotjen e ajrit dhe për të ndihmuar në përmirësimin e kushteve të jetesës. Ky artikull gjithashtu thekson se fëmijët dhe shtatzënat janë grupe të veçanta të rrezikuara nga ndotja e ajrit, pasi ndikimet e tij mund të shkaktojnë probleme serioze në zhvillimin e shëndetit dhe mirëqenies së tyre. Për këtë arsye, kujdesi i veçantë dhe mbrojtja ndaj këtyre grupeve është thelbësor. Përdoruesit e aplikacionit Foleja, si prindërit dhe ofruesit e shërbimeve për fëmijët, duhet të jenë të vetëdijshëm për rreziqet e ndotjes dhe të ndërmarrin masa të përshtatshme për të siguruar një ambient të shëndetshëm për fëmijët e moshës 0-6 vjeç.

Burimi: Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës