Mentalno zdravlje roditelja u perinatalnom periodu

Perinatalni period (trudnoća i postporođajni period) je obično period solidnog mentalnog zdravlja. Žene u tom periodu mogu patiti i od neraspoloženja i anksioznosti ali se to obično samo od sebe reguliše kada se hormoni stabilizuju u prvim nedeljama nakon porođaja.

Iako se dolazak bebe na svet često očekuje sa velikom radošću, za neke žene, muškarce i porodice uopšte, trudnoća i period nakon porođaja mogu se pretvoriti u period stresa i izazova. Problemi sa mentalnim zdravljem trudnica ili žena koje su se nedavno porodile, kao i budućih i "novopečenih" očeva, javljaju se u svim zemljama i kulturama. Taj poremećaj se najčešće naziva „depresija“.

Prema Institutu za očinstvo iz Velike Britanije, utvrđeno je da u proseku 10,4 % očeva pate od depresije i pre i posle rođenja deteta, a najveća stopa depresije kod očeva se javlja u periodu između trećeg i šestog meseca nakon porođaja. Depresija kod očeva se povezuje sa problemima koji se tiču bebinog spavanja/plakanja; očevom neurotičnošću i zloupotrebom supstanci/zavisnošću; blažim poremećajima ličnosti majke i njenim trenutnim mentalnim stanjem; stavovima prema očinstvu i muževnosti; osećanjem isključenosti iz roditeljske uloge, nemogućnošću da se brine o bebi i uspostavi veza sa njom; nedostatkom podrške za očinstvo; lošim kvalitetom partnerskog odnosa; neslaganjem u vezi sa trudnoćom, brigama i dodatnim obavezama; neispunjenim očekivanjima; itd.

Na osnovu istraživanja su dobijeni i čvrsti dokazi da ove teškoće roditelja mogu negativno da utiču na razvoj bebe pre i posle rođenja, izazivajući hormonalne promene i toksični stres koji ometa razvoj mozga, kao što mogu i kasnije negativno da utiču na određene oblasti razvoja i dobrobiti deteta.

Poremećaji mentalnog zdravlja u periodu trudnoće i posle porođaja (perinatalni period) se obično klasifikuju u tri do četiri grupe:

Baby blues– obično je blago i prolazno neraspoloženje, najčešće tokom prve dve nedelje nakon porođaja, i može biti veoma kratka (nekoliko dana). Žene se osećaju kao da nemaju kontrolu nad emocijama, koje idu od plačljivosti, tuge, uznemirenost, nervoze do pojačane zavisnosti i preplavljenosti obavezama.
Perinatalna depresija–stalno, sveprisutno loše raspoloženje različitog intenziteta i trajanja. Pogađa približno jednu od deset žena tokom trudnoće, 10-15% žena (i do 10% muškaraca) u bilo kom trenutku nakon porođaja ili više od 30% tokom prve godine nakon porođaja. Nelečena depresija se može nastaviti i u drugoj i trećoj godini , ali i posle rođenja bio kog deteta.
Anksioznost, koja se može javiti i kod majki i kod očeva, ispoljava kroz naglašene strahove, do panike koju prati izbegavajuće ponašanje, ali i kroz ozbiljnije simptome u domenu opsesivno-kompulzivnog poremećaja (OКP), posttraumatskog stresa, akutnog stresa.
Puerperalna psihoza – javlja se samo kod žena i pogađa približno 1-2 majke na 1000 porođaja; nastupa iznenada (obično u roku od samo nekoliko dana), međutim nekada može biti potrebno izvesno vreme da se otkrije.

Veliki broj faktora rizika neke majke i očeve čine ranjivijim, evo samo nekih: nisko obrazovanje i društvena ugroženost; nizak društveni status žena; nizak nivo prihoda i obrazovanja žena, njihova društvena isklučenost i veoma mali uticaj na sopstveni život; starost (mlađe majke i mlađi očevi češće imaju loše mentalno zdravlje); loši ili stresni doživljaji (kao što je zlostavljanje u detinjstvu, život u siromaštvu, bez finansijskih sredstava, nesigurno stambeno pitanje, nedavni gubitak bliske osobe ili migracija); nestabilan ili nepodržavajući odnos sa životnim partnerom (npr. zloupotreba supstanci, nasilje, loše mentalno zdravlje partnera, ne prihvatanje trudnoće, nastanak trudnoće rano u vezi, život roditelja u odvojenim domaćinstvima); slab porodični i društveni sistem podrške ili nepostojanje istog i mnogi drugi.

Nedavno je jedan broj poznatih žena podelio sa javnošću sopstvena iskustva o tome zašto je majčinstvo za njih u početku bilo veoma teško, ili čak mučno iskustvo, dok nisu dobile stručnu pomoć. One ukazuju da je neophodno da se podigne svest javnosti i smanji stigma koja je povezana sa nekim od pomenutih teškoća u oblasti mentalnog zdravlja ili čak poremećaja.