Shëndeti mendor i prindërve në periudhën perinatale

Edhe pse lindja e një fëmije shpesh përcillet me gëzim të madh, për disa gra, burra dhe familje në përgjithësi shtatzënia dhe periudha pas lindjes mund të shndërrohen në një periudhë stresi dhe sfidash. Problemet e shëndetit mendor te gratë shtatzëna ose gratë që kanë lindur kohët e fundit, si dhe baballarët e ardhshëm dhe “të rinj”, ndodhin në të gjitha vendet dhe kulturat. Ky çrregullim zakonisht quhet “depresion”. 

Sipas Institutit të Atësisë në Mbretërinë e Bashkuar, është përcaktuar se mesatarisht 10.4% e baballarëve vuajnë nga depresioni para dhe pas lindjes së një fëmije, dhe shkalla më e lartë e depresionit tek baballarët ndodh midis muajit të tretë dhe të gjashtë pas lindjes. Depresioni te baballarët shoqërohet me probleme të gjumit/qarjen e foshnjës; neuroticizmi i babait dhe abuzimi/varësia nga substancat; çrregullime të lehta të personalitetit te nëna dhe gjendjen e saj aktuale mendore; qëndrimet ndaj atësisë dhe mashkulloritetit; ndjenja e përjashtuar nga roli prindëror, pamundësia për t’u kujdesur për foshnjën dhe ndërtimit të marrëdhënies me të; mungesa e mbështetjes për atësinë; cilësia e dobët e marrëdhënieve me partner; mosmarrëveshjet lidhur me shtatzëninë, shqetësimet dhe përgjegjësitë shtesë; pritjet e paplotësuara; etj.

Bazuar në hulumtime, janë siguruar prova të forta se këto vështirësi prindërore mund të ndikojnë negativisht në zhvillimin e foshnjës para dhe pas lindjes, duke shkaktuar ndryshime hormonale dhe stres toksik që ndërhyn me zhvillimin e trurit; përveç kësaj, më vonë ato mund të ndikojnë negativisht në zona të caktuara të zhvillimit të fëmijës dhe mirëqenien.

Çrregullimet e shëndetit mendor gjatë shtatzënisë dhe pas lindjes (periudha perinatale) zakonisht klasifikohen në tre deri në katër grupe:

• Depresioni postnatal (Baby Blues) - zakonisht është sëmundje e butë dhe e përkohshme, më së shpeshti gjatë dy javëve të para pas lindjes dhe mund të zgjasë një kohë shumë të shkurtër (disa ditë). Gratë ndjehen sikur të mos kenë kontroll mbi emocionet e tyre, të cilat variojnë nga qarja, mërzitja, ankthi, nervozizmi, deri te rritja e varësisë dhe të qenit i mbingarkuar me përgjegjësi.
• Depresioni perinatal – disponimi i vazhdueshëm dhe i gjithpranishëm me intensitet dhe kohëzgjatje të ndryshme. Ndikon rreth një në dhjetë gra gjatë shtatzënisë, 10 -15% e grave (dhe deri në 10% të meshkujve) në çdo kohë pas lindjes, ose më shumë se 30% gjatë vitit të parë pas lindjes. Depresioni i patrajtuar mund të vazhdojë në vitin e dytë dhe të tretë, si dhe pas lindjes së ndonjë fëmije.
• Ankthi, i cili mund të ndodhë edhe te nënat edhe te baballarët, manifestohet nga frika e theksuar, duke përfshirë panikun e shoqëruar me sjellje shmangëse, por edhe përmes simptomave më serioze në fushën e çrregullimit obsesiv-kompusiv (OCD), stresi post-traumatik, stresi akut.
• Psikoza puerperale - ndodh vetëm tek gratë dhe prek rreth 1-2 nëna për 1000 lindje; ndodh papritmas (zakonisht brenda pak ditësh), por nganjëherë mund të duhet pak kohë për ta zbuluar atë. 

Një numër faktorësh të rrezikut i bëjnë disa nëna dhe baballarë më të prekshëm, këtu janë vetëm disa prej tyre: arsimi i ulët dhe cenueshmëria sociale; statusi i ulët social i grave; nivelet e ulëta të të ardhurave dhe arsimit të grave, përjashtimi i tyre social dhe shumë pak ndikim në jetën e tyre; mosha (nënat e reja dhe baballarët e rinj kanë më shumë gjasa të kenë shëndet të dobët mendor); përvoja negative ose stresuese (si abuzimi i fëmijërisë, jetesa në varfëri, pa mjete financiare, situata e pasigurtë e strehimit, humbja e fundit e një të dashuri ose migrimi); marrëdhënie të paqëndrueshme ose jo mbështetëse me një partner jetësor (p.sh. abuzimi me substanca, dhuna, shëndeti i dobët mendor, mospranimi i shtatzënisë, shtatzënia e hershme në marrëdhënie, prindërit që jetojnë në familje të veçanta); sistemi i dobët familjar dhe i mbështetjes sociale ose mungesa e tij, dhe shumë të tjerë. 

Kohët e fundit, një numër i grave të famshme i ndanë me publikun përvojat e tyre përse amësia ishte një përvojë shumë e vështirë, apo edhe e dhimbshme për ta në fillim, derisa ata morën ndihmë profesionale. Ata theksojnë se është e nevojshme që ta rrisin ndërgjegjësimin publik dhe ta zvogëlojnë stigmën lidhur me disa nga këto vështirësi të shëndetit mendor apo edhe çrregullimeve.