Προσαρμογή των μικρών παιδιών στο σχολείο

Η είσοδος του παιδιού στην προσχολική εκπαίδευση είναι ένα μεγάλο βήμα για ολόκληρη την οικογένεια, καθώς σηματοδοτεί την πρώτη συστηματική προσπάθεια αποχωρισμού του παιδιού από το πλαίσιο της οικογένειας. Ως περίοδος προσαρμογής (ή «επαναπροσαρμογής») θεωρείται και κάθε επιστροφή στο σχολείο μετά από κάποια μακρά απουσία.

Μια περίοδος προσαρμογής

Η περίοδος προσαρμογής στο σχολείο αφορά ασφαλώς τα παιδιά, αλλά όχι μόνο αυτά: αφορά και τους γονείς τους, όπως επίσης και τους/τις εκπαιδευτικούς που έχουν να διαχειριστούν αυτή την πολύπλοκη διεργασία. Τα παιδιά, αλλά και οι γονείς αγωνιούν για το νέο, το «ξένο», το άγνωστο που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στο σχολείο. Η αλήθεια είναι ότι και οι παιδαγωγοί αντίστοιχα χρειάζονται χρόνο προσαρμογής (χρόνο για να γνωρίσουν τους/τις μαθητές/τριες, τη λειτουργία της ομάδας της τάξης, τους/τις συναδέλφους κλπ).

Είναι κοινό βίωμα ότι η προσαρμογή σε νέες συνθήκες, σε νέες αρχές, είναι ένα βήμα που από τη μία μεν τρομάζει, αλλά από την άλλη ελπίζουμε να ξυπνά και τη επιθυμία για δημιουργία. Είναι, λοιπόν, μάλλον αναμενόμενο τα παιδιά να δυσκολευτούν στο νέο βήμα προσαρμογής στο σχολείο, που περιλαμβάνει και τον αποχωρισμό από τους γονείς, αλλά κάθε παιδί εκφράζει την αναστάτωσή του με διαφορετικό τρόπο. Θυμόμαστε πάντα ότι τα παιδιά, ειδικά τα πολύ μικρά παιδιά, πολλές φορές δεν εκφράζουν με λόγια τα συναισθήματά τους- πολλές φορές ακόμα και τα ίδια δεν κατανοούν τι τους συμβαίνει. Άλλωστε συχνά αυτά τα συναισθήματα είναι πολύπλοκα και αντιφατικά. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να αισθάνονται θλίψη, αγωνία, θυμό που οι γονείς τους «τα παράτησαν», ενοχή που αυτά τους «άφησαν πίσω», αλλά και χαρά που βρήκαν άλλα παιδιά να παίζουν και περηφάνια που μεγαλώνουν. Και όλα αυτά σε διαφορετικές στιγμές της ίδιας ημέρας ή και συγχρόνως!

Η δυσκολία αποχωρισμού

Υπάρχουν, βέβαια, και παιδιά που δυσκολεύονται ιδιαιτέρως να διαχειριστούν τον αποχωρισμό. Αυτό μπορεί να εκφράζεται με κλάμα -το παιδί, ας πούμε, να κλαίει πολύ δυνατά και έντονα. Από την άλλη, μπορεί ένα παιδί να μην κλαίει τόσο έντονα, αλλά να δείχνει ότι δεν μπορεί να σταματήσει ή και να ηρεμήσει.

Άλλα παιδιά μπορεί να κρύβουν τη αγωνία τους για τον αποχωρισμό κάτω από φαινομενικά άσχετες συμπεριφορές. Πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των παιδιών που αρνούνται να φάνε οτιδήποτε στο σχολείο-δεν αισθάνονται άνετα να φάνε σε ένα μέρος που τους φαίνεται ξένο. Είναι σημαντικό οι γονείς και οι παιδαγωγοί να αναγνωρίσουν ότι πίσω από αυτή τη συμπεριφορά κρύβεται η αγωνία του για τον αποχωρισμό και να το διαβεβαιώσει ότι οι γονείς του θέλουν πάρα πολύ να έρχεται στο σχολείο και να περνά καλά, ότι θα τον περιμένουν με μεγάλη χαρά το μεσημέρι και ότι κανείς δεν θα τον ξεχάσει!

Να σημειώσουμε ότι η αγωνία για τον αποχωρισμό δεν είναι κάτι που εμφανίζεται μόνο στην πολύ αρχή της σχολικής χρονιάς, ή τον πρώτο χρόνο φοίτησης σε σχολείο. Πολλά παιδιά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν για πολύ καιρό, ή μπορεί το άγχος να εμφανιστεί μετά από ένα χρονικό διάστημα (όταν καταλάβουν ότι το σχολείο είναι μία μόνιμη κατάσταση!). Πολύ συχνά συμβαίνει να εμφανίζεται μετά από τις διακοπές (τις διακοπές των Χριστουγέννων, για παράδειγμα) ή όταν τα παιδιά επιστρέφουν στο σχολείο μετά από μία ασθένεια και παραμονή στο σπίτι για κάποιες ημέρες.

Τι μπορείτε να κάνετε;

Συνταγές δεν υπάρχουν, καθώς κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και ο/η εκπαιδευτικός καλείται να σκεφτεί για κάθε μία ξεχωριστά. Αλλά μπορούμε να ακολουθήσουμε μία βασική γραμμή.

•  Ακούστε προσεκτικά: Είναι σημαντικό οι γονείς και παιδαγωγοί να έχουν «ανοιχτές κεραίες» και να προσπαθούν να αντιληφθούν τα συναισθήματα των μικρών μαθητών, όποια και αν είναι αυτά, όσο περίπλοκα ή και αντιφατικά είναι! Είναι αναμενόμενο πολλές φορές να αισθάνονται ότι «τα χάνουν» μέσα σε όλη αυτή την πολυπλοκότητα. Είναι σαφώς πολύ πιο εύκολο να κατανοήσουν το συναίσθημα του παιδιού όταν, ας πούμε, αυτό δακρύζει το πρωί όταν αποχωρίζεται τη μαμά ή τον μπαμπά. Όπως, όμως, και οι ενήλικοι δεν έχουμε ένα συναίσθημα όλη την ημέρα, ή όλη την εβδομάδα, έτσι και τα συναισθήματα των μικρών παιδιών εναλλάσσονται, χωρίς αυτό να τα κάνει λιγότερο αυθεντικά. Δηλαδή, όταν ένα παιδί που είναι θλιμμένο το πρωί, το μεσημέρι δείχνει να απολαμβάνει το παιχνίδι κατασκευών που παίζει, δεν σημαίνει ότι το πρωί δεν ήταν θλιμμένο. Ευτυχώς για το ίδιο, το συναίσθημα θλίψης δεν το κατέκλυσε και του επέτρεψε να χαρεί το παιχνίδι αργότερα. Οι ενήλικοι θα προσφέρουν μεγάλη υπηρεσία όταν αναγνωρίσουν ως αυθεντική τη θλίψη του (δηλ. το παιδί δεν «κάνει» ότι στεναχωριέται, ούτε θέλει να «χειριστεί» τους γονείς) και αντίστοιχα αναγνωρίσουν και την ικανότητά του να ξεπεράσει το συναίσθημα της θλίψης και να ευχαριστηθεί τελικά την ημέρα του στο σχολείο.
• Δημιουργήστε μια πρωινή ρουτίνα αποχωρισμού: συγκεκριμένος χώρος και χρόνος που γίνεται, συγκεκριμένες δραστηριότητες, πχ. κρέμασμα του μπουφάν, τακτοποίηση της τσάντας, φιλί ή αγκαλιά κλπ.
• Κάντε μικρές αλλαγές: Αν ένα παιδί δυσκολεύεται να αποχωριστεί ένα φροντιστή (πχ. τη μαμά), καλό είναι να γίνει η προσπάθεια να φέρνει για κάποιο διάστημα το παιδί στο σχολείο κάποιος άλλος φροντιστής (πχ. ο μπαμπάς).
• Δημιουργείστε μια αίσθηση ασφάλειας: Η διαδικασία του αποχωρισμού είναι μία μακρά διαδικασία που σχετίζεται με την ικανότητα του παιδιού να αισθανθεί ασφαλές στο νέο χώρο. Σημαντικό για τα παιδιά που δυσκολεύονται ιδιαίτερα στον αποχωρισμό (αλλά και τους γονείς τους) είναι να υπάρχει ένα «άτομο αναφοράς», ένας/μία συγκεκριμένος/η εκπαιδευτικός που θα αναλάβει να συνοδεύσει το κάθε παιδί στη διαδικασία του αποχωρισμού και να είναι διαθέσιμο για συζήτηση ή αγκαλιά όταν χρειάζεται.

Αν θέλετε να μάθετε ακόμα περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε το «Μπαίνοντας στην Τάξη: Ένας οδηγός για νέες/νέους εκπαιδευτικούς μικρών παιδιών» του ΕΚΠΑ στο https://www.ecd.uoa.gr/odigies-nea/