Mentalno zdravlje roditelja u perinatalnom periodu

Obično je perinatalni period (trudnoća i postporođajni period) period solidnog mentalnog zdravlja. Kod žena se u tom periodu mogu javiti stanja neraspoloženja i anksioznosti, ali to obično prolazi samo od sebe u toku prvih nedjelja nakon porođaja, kad se hormoni stabilizuju.

Iako se dolazak bebe na svijet često očekuje s velikom radošću, za neke žene, muškarce i porodice uopšte, trudnoća i period nakon porođaja mogu se pretvoriti u period stresa i izazova. Problemi s mentalnim zdravljem kod trudnica ili žena koje su se nedavno porodile, kao i kod budućih i „novopečenih očeva“, javljaju se u svim zemljama i kulturama. Taj poremećaj se najčešće naziva depresija.

Prema podacima Instituta za očinstvo iz Velike Britanije, u prosjeku 10,4 % očeva pati od depresije prije i poslije rođenja djeteta, a najveća stopa depresije kod očeva javlja se u periodu između trećeg i šestog mjeseca nakon porođaja. Depresija kod očeva dovodi se u vezu sa: problemima koji se tiču bebinog spavanja/plakanja; očevom neurotičnošću i zloupotrebom supstanci/zavisnošću; blažim poremećajima ličnosti majke i njenim trenutnim mentalnim stanjem; stavovima prema očinstvu i muževnosti; osjećanjem isključenosti iz roditeljske uloge, nemogućnošću da se brine o bebi i uspostavi veza s njom; nedostatkom podrške za očinstvo; lošim kvalitetom partnerskog odnosa; neslaganjem u vezi s trudnoćom, brigama i dodatnim obavezama; neispunjenim očekivanjima, itd.

Istraživanjem je utvrđeno da postoje čvrsti dokazi da ove teškoće roditelja mogu negativno uticati na razvoj bebe prije i poslije rođenja, izazivajući hormonalne promjene i toksični stres koji ometa razvoj mozga, kao što se i u kasnijem periodu mogu negativno odraziti na određene oblasti razvoja i dobrobiti djeteta.

Poremećaji mentalnog zdravlja u periodu trudnoće i nakon porođaja (perinatalni period) obično se klasifikuju u tri do četiri grupe:

Baby blues – obično blago i prolazno neraspoloženje, najčešće se javlja tokom prve dvije nedjelje nakon porođaja i može trajati veoma kratko (nekoliko dana). Žene se osjećaju kao da nemaju kontrolu nad emocijama, koje naglašeno variraju i idu od plačljivosti, tuge, uznemirenosti, nervoze do naglašene predanosti i preplavljenosti novim obavezama.
Perinatalna depresija – stalno, sveprisutno loše raspoloženje, različitog intenziteta i trajanja. Pogađa približno jednu od deset žena tokom trudnoće, 10–15% žena (i do 10% muškaraca) u bilo kom trenutku nakon porođaja, a više od 30% tokom prve godine nakon rođenja djeteta. Neliječena depresija može se nastaviti i u drugoj i trećoj godini nakon rođenja djeteta, ali i poslije drugog ili bilo kog narednog porođaja.
Anksioznost – može se javiti i kod majki i kod očeva, a ispoljava se kroz naglašene strahove, sve do panike praćene tzv. izbjegavajućim ponašanjem, ali i kroz ozbiljnije simptome u domenu opsesivno-kompulzivnog poremećaja (OKP), posttraumatskog stresa, akutnog stresa.
Puerperalna psihoza – javlja se samo kod žena i pogađa približno 1–2 od 1.000 porodilja; nastupa iznenada (obično u roku od samo nekoliko dana), ali je nekad potrebno izvjesno vrijeme da se otkrije.

Postoji veliki broj činilaca koji predstavljaju faktore rizika i čine da su neke majke i očevi ranjiviji na ovu vrstu problema mentalnog zdravlja. Neki od tih faktora su: nisko obrazovanje i društvena ugroženost; nizak društveni status žena; nizak nivo prihoda i obrazovanja žena, njihova društvena isključenost i veoma mali uticaj na sopstveni život; starost (mlađe majke i mlađi očevi češće imaju loše mentalno zdravlje); loši ili stresni doživljaji (kao što je zlostavljanje u djetinjstvu, život u siromaštvu, bez finansijskih sredstava, nesigurno stambeno pitanje, nedavni gubitak bliske osobe ili migracija); nestabilan ili nepodržavajući odnos sa životnim partnerom (npr. zloupotreba supstanci, nasilje, loše mentalno zdravlje partnera, neprihvatanje trudnoće, trudnoća u ranoj fazi veze, život partnera u odvojenim domaćinstvima); slab ili nepostojeći porodični i društveni sistem podrške i mnogi drugi.

Nedavno je jedan broj poznatih žena javno podijelio sopstvena iskustva o tome zašto je majčinstvo za njih u početku bilo veoma teško, ili čak mučno iskustvo, dok nisu dobile stručnu pomoć. One naglašavaju da je neophodno podizati svijest javnosti o ovoj vrsti problema kako bi se smanjila stigma koja prati neke od pomenutih teškoća ili poremećaja u oblasti mentalnog zdravlja.