Si mund të ndihmojnë fëmijët e tjerë motrën/vëllain e tyre me çrregullim të spektrit të autizimit!?

Prindërimi i vëllezërve dhe motrave të fëmijëve me çrregullim të spektrit të autizmit

Pasja e një fëmije me çrregullim të spektrit të autizmit (ÇSA) mund të vështirësojë gjetjen e kohës për nevojat e fëmijëve tuaj të tjerë. Ndonjëherë mund të ndiheni fajtor ose të shqetësuar për mënyrën se si jeni duke vepruar.

Mirëpo mos u bëni shumë të ashpër me veten tuaj - ka disa gjëra të thjeshta që mund të bëni çdo ditë për t’u kujdesur për fëmijët tuaj të tjerë.

Si t’ua shpjegoni çrregullimin e spektrit të autizmit motrave dhe vëllezërve të tjerë?

Është ide e mirë që të filloni t’ua shpjegoni çrregullimin e spektrit të autizmit (ÇSA) fëmijëve tuaj me zhvillim normal sapo të kenë aftësinë e duhur për ta kuptuar atë, ose kur arrijnë të vëzhgojnë se vëllai/motra e tyre po sillet ndryshe nga fëmijët e tjerë. Kjo i ndihmon fëmijët të përshtaten me aftësinë e kufizuar të vëllezërve/motrave të tyre, dhe shmang idetë e gabuara rreth ÇSA-së.

Ashtu siç rriten fëmijët dhe bëhen më të aftë për të kuptuar, ju do ta vëreni se ata kanë nevojë për më shumë informacione dhe do të bëjnë pyetje më të komplikuara në lidhje me ÇSA-në.

Si të shpjegoni çrregullimin e spektrit të autizmit?

• Zbuloni se çfarë dinë tashmë fëmijët tuaj. Jepni përgjigje të thjeshta për secilën pyetje. Bëni pyetje në lidhje me ndjenjat e fëmijëve tuaj. Jini të gatshëm për t’i shpjeguar gjërat disa herë.
• Përdorni gjuhën dhe idetë që i përshtaten moshës dhe nivelit të kuptimshmërisë të fëmijëve tuaj. Përdorni terma bazë ose përshkrime të thjeshta të karakteristikave të ÇSA-së.
• Është në rregull t’u tregojmë fëmijëve shumë të vegjël se vëllezërit e tyre “nuk mund të bëjnë diçka” sepse vëllai/motra i/e tyre nuk ka mësuar se si ose “nuk e kupton si”.

Çfarë dinë fëmijët për ÇSA-në?

Edhe kur fëmijët dinë pak për ÇSA-në në përgjithësi, ata shpesh nuk dinë shumë për mënyrën se si ÇSA-ja ndikon te vëllezërit dhe motrat e tyre në veçanti.   

Fëmijët e moshave të ndryshme e kuptojnë ÇSA-në në mënyra të ndryshme. Një pesëvjeçar mund ta shohë ÇSA-në si arsyen pse një vëlla nuk mund të shkruajë. Një 17-vjeçar ka më shumë gjasa ta shohë ÇSA-në si pengesë për një vëlla/motër që të ketë një jetë normale.

Fëmijët ndonjëherë kanë ide të gabuara për çrregullimin e vëllezërve/motrave të tyre. Ata mund të mendojnë se ÇSA-ja është diçka që ju mund ta “merrni” si një ftohje. Fëmijët më të vegjël mund të mendojnë se janë ata që j'ua kanë shkaktuar ÇSA-në vëllezërve/motrave të tyre nëpërmjet sjelljeve të këqija apo mendimeve. Ju mund t’i ndihmoni ata rreth këtyre mendimeve duke folur me ta dhe duke j'ua shpjeguar gjërat.

Efektet e çrregullimeve të spektrit të autizmit te vëllezërit/motrat

Në përgjithësi vëllezërit dhe motrat e fëmijëve me çrregullim të spektrit të autizmit (ÇSA) përshtaten mirë. Shpesh, vëllezërit dhe motrat e fëmijëve me aftësi të kufizuara janë më të kujdesshëm, të mëshirshëm, të pavarur dhe tolerantë.

Mirëpo fëmijët tuaj të tjerë zakonisht mund të përjetojnë një sërë ndjenjash të vështira ose negative. Për shembull, në kohë të ndryshme ata mund të ndjehen:

• xheloz për sasinë e kohës që ju jeni duke kaluar me vëllain/motrën e tyre.
• të dekurajuar sepse vëllai/motra e tyre nuk dëshiron të luajë me ta.
• të zemëruar nëse ata mendojnë se keni pritshmëri të ndryshme prej tyre dhe vëllait/motrës së tyre - për shembull, ata mund të ndjejnë se ju i lini më të lirë vëllezërit/motrat e tyre nga angazhimet e shtëpisë ose j'ua toleroni atyre sjelljen agresive.
• mbrojtës të vëllait/motrës së tyre dhe të zemëruar në qoftë se të tjerët i përqeshin.
• të zënë ngushtë nga njerëzit që i shikojnë, ose nga vëmendja e padëshiruar gjatë shëtitjeve familjare.
• fajtor se kanë ndjenja negative, si siklet apo hidhërim ndaj vëllezërve/motrave të tyre.
• të shqetësuar se stresi i shtuar po ndikon në mirëqenien tuaj dhe marrëdhëniet tuaja me partnerin tuaj - për shembull, disa fëmijë mund të shqetësohen që ju dhe partneri juaj mund të ndaheni ose të divorcoheni.
• të shqetësuar për ndonjë rol të ardhshëm si kujdestarë për vëllezërit/motrat e tyre.

Ndihma ndaj vëllezërve dhe motrave të fëmijëve me çrregullim të spektrit të autizmit

Ashtu si fëmija juaj me ÇSA, fëmijët tuaj të tjerë kanë nevojë për vëmendjen tuaj. Këtu janë dhënë disa mënyra se si fëmijëve tuaj mund t’ju jepni ngrohtësinë e përditshme dhe vëmendjen pozitive, t'i ndihmoni ata të ndihen të veçantë dhe të inkurajojnë marrëdhënie pozitive midis të gjithë fëmijëve.

Ndarja e kohës së posaçme për fëmijët e tjerë
Vëllezërit dhe motrat e fëmijëve me ÇSA shpeshherë nuk kërkojnë vëmendje ose nuk flasin për problemet e tyre. Për të kapërcyer këtë, ju mund të:

• ndani periudha të rregullta të përditshme për fëmijët tuaj - kjo mund të jetë një tregim para se të shkojnë në shtrat, ose 10 minuta së bashku në fund të çdo dite, kur ju u tregoni fëmijëve tuaj tre gjëra pozitive që ata bënë gjatë ditës.
• ndani disa minuta kohë për të dëgjuar kur fëmijët tuaj duan t’ju tregojnë diçka - kjo mund të ndihmojë në qoftë se ju nuk mund të ndani kohë të rregullt çdo ditë.
• ndani kohë për aktivitete të veçanta me fëmijët tuaj, pa vëllezërit e tyre me ÇSA - kjo mund të jetë dërgimi i fëmijës tuaj në pishinë ose në një film.
• angazhoni një kujdestar të besuar ose kujdestar afatgjatë për t’u kujdesur për fëmijën tuaj me ÇSA për një ditë ose një fundjavë - në këtë mënyrë ju mund të kaloni një periudhë më të gjatë me fëmijët tuaj të tjerë.

Ju mund të mendoni se është e padrejtë të kaloni më shumë kohë me fëmijën tuaj me ÇSA sesa fëmijët tuaj të tjerë. Por gjëja e rëndësishme është që fëmijët tuaj të tjerë të ndjehen të veçantë gjatë kohës së tyre me ju, edhe nëse është vetëm për disa minuta në ditë, qoftë kur i merrni nga shkolla ose në kohën e gjumit.

Nëse fëmijët tuaj të tjerë mendojnë se ata janë gjithashtu të veçantë për ju, ata do arrijnë që të kuptojnë situatën gjithnjë e më shumë, ndërsa rriten. Ata do të kenë më pak gjasa të ndihen të pakënaqur ndaj vëllezërve/motrave të tyre.

Inkurajimi i marrëdhënieve më të afërta
Vëllezërit dhe motrat e fëmijëve me ÇSA në përgjithësi ndjehen pozitive për vëllezërit ose motrat e tyre, por shpesh marrëdhëniet e tyre nuk janë aq të afërta. Kjo mund të jetë për shkak të vështirësive që shpesh fëmijët me ÇSA kanë me komunikimin social.

Një mënyrë për t’i inkurajuar marrëdhëniet më të ngushta mes fëmijëve tuaj është të kërkoni mënyra që ata të gjithë të mund të luajnë, të argëtohen dhe të ndërveprojnë së bashku. Për shembull, shumë fëmijë të vegjël me ÇSA e duan shumë lojën me flluska dhe me trena - këto janë aktivitete që vëllezërit dhe motrat e tyre mund t’i gëzojnë gjithashtu.

Përpjekja për të qenë të drejtë. Është e rëndësishme që fëmijët tuaj të ndiejnë se të gjithë janë trajtuar në mënyrë të drejtë:

• Aty ku është e mundur, vendosni rregulla familjare të drejta për të gjithë fëmijët tuaj.
• Përdorni strategji për të inkurajuar sjellje të mirë për të gjithë fëmijët tuaj.
• Mundohuni të mos pranoni sjellje agresive ose të dëmshme nga fëmija juaj me ÇSA, nëse nuk do ta pranoni atë nga fëmijët tuaj të tjerë.

Mund të jetë joshëse të injoroni sjellje si goditja apo hedhjen e gjërave nga fëmija juaj me ÇSA, ngaqë ai/ajo “nuk kupton”, ose është “tepër e vështirë”. Mirëpo vëllezërit dhe motrat e fëmijës suaj mund ta shohin këtë si të padrejtë, dhe të ndjehen të pakënaqur ose të mërzitur.

Vendosja e roleve dhe përgjegjësive familjare
Të gjithë fëmijët tuaj mund të kontribuojnë në jetën familjare.Të ndihmuarit rreth shtëpisë tuaj i bashkon të gjithë si familje dhe ju mëson të gjithë fëmijëve aftësitë e rëndësishme të pavarësisë. Është vetëm një çështje e përpunimit të roleve dhe përgjegjësive që janë të përshtatshme për moshat dhe aftësitë e ndryshme të fëmijëve tuaj.

Fëmijët tuaj me zhvillim tipik mund të kryejnë detyra shtëpiake dhe punë, siç janë përgatitja e shtretërve të tyre, larja e enëve, palosja e rrobave e kështu me radhë. Fëmija juaj me ÇSA mund të marrë më shumë përgjegjësi ndërsa rritet. Për shembull, ai/ajo mund të jetë në gjendje të marrë dhe të vendosë vetë mbulesën e tavolinës për darkë.

Mund të jetë joshëse të mbështeteni te fëmijët tuaj të tjerë ose të prisni që ata të marrin përgjegjësi shtesë. Është e rëndësishme që të jeni të drejtë dhe të mbani mend se fëmijët tuaj të tjerë kanë nevojë për kohë dhe hapësirë për të qenë fëmijë.

Menaxhimi i ndjenjave negative
Derisa ata mësojnë dhe përshtaten me vëllezërit/motrat e tyre me ÇSA, fëmijët tuaj të tjerë mund të kenë ndjenja negative rreth mënyrës se si po trajtohen. Ata mund të ndihen të lënduar, të pakënaqur, të shqetësuar ose të mërzitur.

Këtu janë dhënë disa mënyra për t’i ndihmuar ata, kur përballen me këto ndjenja:

• Jini të vetëdijshëm për ndjenjat e fëmijëve tuaj dhe pranojini ato - për shembull, nëse fëmija juaj thotë, “Nuk më pëlqen të luaj me Anën, ajo mi merr lodrat e mia”, mund të thoni “Kjo duhet të jetë vërtet e vështirë për ty”.
• Komunikoni me fëmijët tuaj për ndjenjat e tyre në mënyrë jo-gjykuese - për shembull, mund të thoni “Unë nuk jam i zemëruar me ty. A mund të më tregosh se çfarë ka ndodhur dhe si u ndjeve?”
• Punoni së bashku për të gjetur disa zgjidhje pozitive për ndjenjat e fëmijëve tuaj. Për shembull, fëmijët tuaj mund të dëshirojnë të vizatojnë ose pikturojnë, në mënyrë që t’i shprehin ndjenjat e tyre.
• Shprehni me ta ndjenjat tuaja, për t’i ndihmuar fëmijët tuaj të tjerë që të kuptojnë se ndjenjat e tyre janë normale - për shembull, mund të thoni që ndonjëherë ndiheni edhe ju të stresuar.
• Bisedoni me një anëtar tjetër të familjes ose një mik për atë që po ndodh. Duke folur me një tjetër të rritur mund të lehtësojë mendjen tuaj dhe t'ju ndihmojë të gjeni zgjidhje.
• Nëse keni nevojë për ndihmë në menaxhimin e vëllezërve dhe motrave ose ndjenjave të tyre, kërkoni ndihmë nga një profesionist, si mjeku juaj, psikolog/e ose këshillues/e.

Inkurajimi i një rrjeti mbështetës jashtë familjes suaj

Ndonjëherë, fëmijët tuaj të tjerë mund të ndihen të tronditur nga jeta familjare, veçanërisht nëse kanë një vëlla me vështirësi të rënda në sjellje. Miqësitë jashtë familjes mund t’i ndihmojnë fëmijët tuaj të mendojnë se janë më shumë se vetëm vëllezërit dhe motrat e një fëmije me çrregullim të spektrit të autizmit (ÇSA).

Përfshirja në një grup mbështetës mund t’i ndihmojë ata të kuptojnë se nuk janë vetëm dhe të kuptojnë se ajo që ndiejnë është normale. Këshillimi mund të jetë gjithashtu një ide e mirë, nëse fëmijët kanë vështirësi me përballimin e situatës.

Grupet mbështetëse
Bashkimi me një grup mbështetës familjar është një mënyrë e shkëlqyer për t’u takuar dhe për të formuar miqësi me njerëz tjerë në situata të ngjashme me ju. Kjo gjithashtu mund t’i japë fëmijëve tuaj të tjerë një mundësi për t’u njohur me vëllezërit dhe motrat e fëmijëve të tjerë me çrregullim të spektrit të autizmit.