Баланын өнүгүүсү: жашоонун алгачкы беш жылы
Баланын эрте өнүгүүсү
Өнүгүү — бул балаңыздын физикалык өсүшү менен болгон өзгөрүүлөрдү, ошондой эле анын кийинки жашоосунда зарыл болгон социалдык, эмоционалдык, жүрүм-турумдук, ой жүгүртүү жана баарлашуу көндүмдөрүн өздөштүрүү жөндөмүн сүрөттөө үчүн колдонулган термин. Бул тармактардын бардыгы бири-бирине байланыштуу, ар бири башкалардан көз каранды жана бардыгы бири-бирине таасир этет.
Жашоонун алгачкы беш жылында балаңыздын мээси мурдагыдан да активдүү жана тезирээк өнүгөт. Баланын эрте жашында башынан өткөргөндөрү — анын мамилелери жана көргөн, уккан, тийген, жыттаган жана даамдаган нерселери — мунун баары миллиондогон нейрон байланыштарын түзүү менен анын мээсин стимулдайт. Дал ушул мезгилде үйрөнүү, ден соолук жана жүрүм-турум үчүн негиздер түптөлөт. Үч жашка чыкканда балдарда гендердик иденттүүлүк сезими пайда болуп, алар чоңойгон сайын күчөйт. Бала кезинде ата-энелер гендердик социалдашууда чечүүчү ролду ойнойт.
Кичинекей балдар үйрөнүүгө жана таанып-билүүгө даяр болуп төрөлүшөт жана алардын мээси бала аны колдонуу процессинде өнүгөт. Балаңызга ар кандай иш-аракеттер менен, оюн жана үйрөнүү үчүн көптөгөн варианттар менен, ошондой эле алган билимин иш жүзүндө колдонуу үчүн стимулдаштыруучу чөйрө жана кам көрүүчү атмосфера керек.
Мамилелер: баланын өнүгүүсү үчүн негиз
Балдардагы мамилелер алардын өнүгүүсүнүн бардык тармактарына жана этаптарына таасир этет.
Анткени, мамиле — бул тажрыйба. Чындыгында, мамилелер — балаңызды курчап турган чөйрөдөгү эң маанилүү тажрыйба, анткени ал курчап турган дүйнөнү таанып-билүүдө эң маанилүү ролду ойнойт. Алар ошондой эле баланын дүйнөнү кабылдоосун калыптандырат.
Мамиле аркылуу балаңыз дүйнөнүн коопсуз экендигин, аны жакшы көрүшөрүн, аны ким жакшы көрөрүн, ыйлаганда, күлгөндө же тентек кылганда эмне болоорун жана башка көптөгөн нерселерди билет.
Ошондой эле, балаңыз башкалардын ортосундагы мамилелерди — мисалы, жолдошуңузга болгон мамилеңизди жана жолдошуңуздун сизге болгон мамилесин байкап үйрөнөт. Ошентип, балаңыздын коммуникативдик, жүрүм-турум, социалдык жана башка көндүмдөрү өнүгүү үчүн негиз түзүлөт.
Бала үчүн эң маанилүү мамиле — бул сиз менен болгон мамиле. Башка үй-бүлө мүчөлөрү, балага кам көргөн адамдар, анын ичинде бала бакчанын тарбиячылары жана башка балдар менен болгон мамилелер да маанилүү.
Мамиледеги сүйүү жана камкордук сизге жана балаңызга күн сайын бири-бириңер жөнүндө көбүрөөк билүүгө жардам берет. Балаңыз өнүгүп, чоңойгон сайын анын муктаждыктары өзгөрөт. Сиз ага эмне керек экенин жана мындай муктаждыктарды кантип канааттандыра аларыңызды көбүрөөк билесиз.
Оюн: баланын өнүгүүсү кандай болот
Алгачкы жылдары балаңыз үчүн үйрөнүүнүн жана өнүгүүнүн негизги ыкмасы оюн болот.
Оюн — кызыктуу жана балага изилдөөгө, байкоого, эксперимент жүргүзүүгө, көйгөйлөрдү чечүүгө жана каталарынан сабак алууга жардам берет. Бул үчүн ага сиздин колдооңуз жана дем берүүңүз керек. Ошол эле учурда, жардам берүү менен өз алдынча аракет кылуу мүмкүнчүлүгүнүн ортосундагы балансты табуу маанилүү, бул баланын ката кетиришине жол берүү керек дегенди билдирет. Дүйнө кандай түзүлгөнүн өз алдынча изилдөө балаңыздын үйрөнүү процессинин маанилүү бөлүгү болуп саналат.
Баланын сиз менен көп ойносо, сүйлөшсө, укса жана өз ара аракеттенсе, анда бул ага кийинчерээк керектүү көндүмдөргө ээ болууга жардам берет. Мындай көндүмдөргө баарлашуу, ой жүгүртүү, көйгөйлөрдү чечүү, кыймылдоо жана башка адамдар жана балдар менен өз ара аракеттенүү кирет. Ата-энелер жана балага кам көргөн адамдар баланын жынысына карабастан, бардык оюн-зоокторго катышуусу маанилүү, бул балада ар тараптуу көндүмдөрдү өнүктүрүүгө активдүү өбөлгө түзөт.
Оюн — бул мамилелерди түзүүнүн мыкты куралы. Бала менен ойноп жатканда ал үчүн бул ачык-айкын белги — сен мен үчүн маанилүүсүң. Мындай билдирүү балага анын ким экенин жана аны курчап турган дүйнөдө ээлеген ордун түшүнүүгө жардам берет.
Баланын калыптанышына таасир этүүчү башка факторлор
Балаңыздын гени, туура тамактануу, физикалык активдүүлүк, ден соолук жана сиз жашаган аймактын экологиясы сыяктуу эле, балаңыздын ден соолугуна жана өнүгүүсүнө олуттуу таасирин тийгизет.
Туура тамактануу
Туура тамактануу балаңызга өсүп-өнүгүү үчүн керектүү энергия жана азык берет. Туура тамактар даам сезимин өрчүтүүгө жардам берет. Баланын жашоосунун алгачкы жылдарында туура тамактануу жана үй-бүлөдөгү туура тамактануу адаттары өмүр бою туура тамактануу адатын калыптандырат.
Балаңыз сизден азык-түлүктү кантип тандоо керек экенине үйрөнөт, андыктан ага туура тамактанууну адатка айлантуунун эң жакшы жолу — бул сиздин тамак жасап, жеп жана пайдалуу тамактануудан ырахат алганыңызды көрүүгө мүмкүнчүлүк берүү.
Ата-энелер жана балага кам көргөн адамдар тамактануудагы талаптар жынысына карабастан бардык балдар үчүн бирдей экендигин унутпашы керек.
Физикалык активдүүлүк
Физикалык активдүүлүк баланын мотордук көндүмдөрүн өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, ойлонууга жардам берет жана айланадагы дүйнөнү изилдөөгө мүмкүнчүлүк берет. Физикалык көндүмдөр жынысына карабастан бардык балдар үчүн зарыл. Бала үйдө да, сыртта да көп жана активдүү ойношу керек. Эгер сиз өзүңүз активдүү болсоңуз, анда балаңыз сизден үлгү алат.
Ден соолук
Балаңыздын ден соолугу анын өнүгүшүнө таасирин тийгизиши мүмкүн. Бардык балдар оорушат — жөтөл жана суук тийүү, кулак же ич оорулары, мындай кичинекей балалык оорулар өнүгүүгө байланыштуу узак мөөнөттүү көйгөйлөргө алып келбейт.
Бирок, өнөкөт же узак мөөнөттүү оорулар балаңыздын өнүгүүсүнө таасирин тийгизиши мүмкүн. Аларга дүлөйлүк, сокурдук же аутизм спектринин бузулушу сыяктуу өнүгүүдөгү жана окуудагы бузулуулар, ошондой эле муковисцидоз, рак же церебралдык шал оорусу сыяктуу бузулуулар кирет.
Эгер балаңызда өнөкөт оору болсо, профилдик дарыгерге, патронаждык медайымга же педиатрга кайрылыңыз. Адистер балаңыздын оорусу анын өнүгүшүнө кандай таасир этиши мүмкүн экендигин жана балаңызга кандайча жардам бере аларыңызды айтып беришет.
Ата-энелер жана балага кам көргөн адамдар жынысына карабастан бардык балдар сапаттуу, тез жана кесипкөй медициналык жардамга муктаж экендигин унутпашы керек.
Жашаган аймак жана айлана-чөйрө
Сиз жашаган аймак жана айлана-чөйрө балаңыздын өнүгүүсүнө таасир этет. Мисалы, анын өнүгүшүнө достору жана кошуналары менен жакшы мамилелер, ошондой эле оюн аянтчаларынын, парктардын, дүкөндөрдүн, бала бакчалардын, мектепке чейинки топтордун, мектептердин, медициналык борборлордун жана китепканалардын жеткиликтүүлүгү таасир этет.
Ар кандай өнүгүү темпи
Балдар ар кандай темпте өсүшөт жана өнүгүшөт.
Айрым ата-энелер балам качан баса баштайт, кээ бирлери — кичинекей баланын биринчи тиштери качан чыгат деп тынчсызданышат. Көпчүлүк көндүмдөр бирдей тартипте өнүгөт, бирок алар пайда болгон курак бир үй-бүлөнүн балдарында да ар кандай болушу мүмкүн.
Эгер сиз балаңыздын өнүгүүсү нормалдуубу деп ойлонуп жатсаңыз, анда ар бир баланын өнүгүүсү өз темпинде болору сизди тынчтандырышы мүмкүн. Мисалы, ымыркайлар 12 айдан 18 айга чейинки куракта баса башташат. Демек, 14 айлык балаңыз баса элек болсо, анда бул нормалдуу.
Эгер балаңыздын өнүгүүсүндө кандайдыр бир кечеңдөөлөр бар деп божомолдосоңуз, ички туюмуңузга ишениңиз. Дарыгерге же педиатрга кайрылыңыз.
Ата-эне болуу деген эмне
Сиз баланы ата-эне, чоң ата, чоң эне, камкорчу же асырап алуучу катары тарбиялап жатканыңызга карабастан, дайыма үйрөнөсүз. Баарыбыз ката кетирип, тажрыйбабыздан үйрөнөбүз. Өз билимиңизге ишенүү сонун. Ошондой эле бир нерсени билбегениңизди моюнга алып, суроолорду бергениңиз да жакшы.
Сиздин физикалык жана психикалык ден соолугуңуз баланы тарбиялоонун маанилүү бөлүгү болуп саналат. Бирок, балага же ымыркайга кам көрүүгө толук көңүл буруу менен көптөгөн ата-энелер жана ага кам көргөн адамдар өздөрүн да кароону унутуп калышат же убактысы жетпейт. Өзүңүзгө кам көрүүнү жана жардам суроону (жана кабыл алууну) унутпаңыз, бул баланы түшүнүүгө, сабырдуу болууга, фантазияга жана балаңызды тарбиялоо үчүн керектүү энергияга ээ болууга жардам берет.
