Neonatal sariqlik
Sariqlik – terining va koʻz oqining sargʻayishidir. Sariq rang eski qizil qon hujayralarining parchalanishi natijasida hosil boʻlgan bilirubin tufayli kelib chiqadi, u jigarda “qayta ishlangandan” soʻng safro bilan birga ajraladi va tanadan axlat orqali chiqib ketadi. Ushbu meʼyordagi jarayon bir qator sabablarga koʻra buzilishi mumkin, bilirubin darajasining yuqoriligi chaqaloqlar sariqligiga olib keladi. Sariqlikdan tashqari, chaqaloq baʼzan uyquchanlik yoki ovqatlanishda qiyinchiliklarga duch keladi, siydigining rangi toʻqroq boʻladi.
Sariqlik sabablari
Chaqaloqlardagi fiziologik sariqlik yetilmagan jigar bilirubinni qayta ishlashga va chiqarib yuborishga qodir emasligi natijasida kelib chiqadi. Odatda ikkinchi yoki uchinchi kuni chaqaloqning yuzi va koʻz oqi sargʻish rangga kirganini koʻrish mumkin. Sariqlik yangi tugʻilgan chaqaloqning boshidan / yuzidan boshlanadi, agar uning darajasi oshib ketsa, sariqlik tanada va qoʻl-oyoqlarda ham kuzatilishi mumkin. Agar chaqaloqning faqat yuzi sargʻaysa, tanasi va oyoqlari sargʻaygan holatga qaraganda unda bilirubin darajasi ancha past boʻladi.
Ona sutining sariqligi sutda modda almashinuvini va bilirubinning chiqarilishini vaqtincha buzadigan ingibirlovchi moddalar mavjudligi tufayli yuzaga keladi. Odatda bu tugʻilgandan bir necha kun oʻtgach sodir boʻladi, garchi u bir necha hafta davom etishi mumkin boʻlsa ham, chaqaloqqa zarar yetkazmaydi va oʻz-oʻzidan oʻtib ketadi. Bu vaqt ichida emizishni toʻxtatish shart emas va bunday qilish tavsiya etilmaydi!
Ona va bolaning qon guruhi mos kelmasligi tufayli kelib chiqadigan sariqlik (yangi tugʻilgan chaqaloqlardagi gemolitik kasallik) boshqa laboratoriya koʻrsatkichlari bilan birga keladi va davolanishni talab qiladi.
Sariqlikning kam uchraydigan sabablariga yangi tugʻilgan chaqaloqdagi infeksiya, moddalar almashinuvining tugʻma buzilishi yoki oʻt yoʻllarining nuqsonlari kiradi. Bular jiddiy, lekin, yaxshiyamki, juda kam uchraydigan holatlardir. Baʼzan neonatal sariqlikni asosan viruslar keltirib chiqaradigan, yangi tugʻilgan chaqaloqlarda juda kam uchraydigan yuqumli gepatit bilan adashtirishadi.
Yangi tugʻilgan chaqaloqlarda sariqlik koʻp uchraydimi?
Muddatida tugʻilgan chaqaloqlarning taxminan 20 foizi, oy-kuniga yetmay tugʻilgan chaqaloqlarning 50, hatto 80 foizga yaqini ikki yoki uch kun oʻtgach sargʻayadi. Ularning aksariyati butunlay sogʻlom boʻlib, hech qanday davolanishni talab qilmaydi, sariqlik esa oʻz-oʻzidan oʻtib ketadi.
Sariqlik rivojlanishining qanday xavf omillari bor?
Oy-kuniga yetmay tugʻilish, tugʻuruqdagi jarohatlar (kefalogematoma, yaqqol qon quyilishlar – yuz yoki tananing boshqa qismlaridagi qon quyilishi), katta bolalardagi neonatal sariqlik kasallik rivojlanishining xavf omili hisoblanadi. Shuningdek, tugʻilishda kislorod yetishmovchiligi boʻlgan yoki infeksiyaga chalingan bolalarda xavf yuqori boʻladi.
Bilirubin miqdorini oʻlchash
Bilirubinni oʻlchash yangi tugʻilgan chaqaloqning qon zardobi yoki teri orqali amalga oshiriladi. Teri orqali oʻlchashda baʼzi cheklovlar mavjud boʻlsa-da, u chaqaloqlar uchun ogʻriqsiz va qulay oʻlchov usuli boʻlib, fototerapiya olmagan bolalarda ishonchli natijalar beradi. Agar koʻrsatkichlar sezilarli darajada yuqori yoki bolada boshqa belgilar boʻlsa, qoʻshimcha laboratoriya tekshiruvlari oʻtkaziladi.
Agar sariqlik fiziologik boʻlsa, u nima uchun davolanadi?
Yangi tugʻilgan chaqaloqlarda sariqlik koʻpincha fiziologik omillar tufayli yuzaga kelsa-da, baʼzan koʻrsatkichlar shu qadar yuqori boʻladiki, u yangi tugʻilgan chaqaloq uchun katta xavf tugʻdiradi va davolanishni talab qiladi. Fototerapiya bilirubin darajasini samarali kamaytiradi va yangi tugʻilgan chaqaloqlar uchun xavfsizdir. Agar bilirubin darajasi juda yuqori boʻlsa va boshqa buzilishlar bilan birga kuzatilsa, kerakli muolaja qoʻllanadi.
Sariqlikning oldini olish
Emizish – juda muhim profilaktik choradir! Ona suti yangi tugʻilgan chaqaloqni yetarli suyuqlik va energiya bilan taʼminlabgina qolmay, tarkibidagi moddalari tufayli jigarda bilirubinni “qayta ishlash” jarayonini tezlashtiradi. Ogʻiz suti ichak harakatini va ichakning kerakli probiotik bakteriyalar tomonidan oʻzlashtirilishini ragʻbatlantiradi, bu esa sariqlik paydo boʻlishiga toʻsqinlik qiladi.
Suvsizlanmagan yangi tugʻilgan chaqaloqqa suv yoki glyukoza eritmasini berish sariqlikning oldini olmaydi yoki uni yengillashtirmaydi. Hech qachon chaqalogʻingizni toʻgʻridan toʻgʻri tushadigan quyosh nurlari ostida qoldirmang! Quyosh nuri sariqlikni davolashda samara bermaydi, aksincha, yangi tugʻilgan chaqaloqning nozik terisi uchun zararli va xavfli boʻlishi mumkin.
Tugʻuruqxonadan chiqqandan soʻng, chaqaloq sariqlik tufayli nazoratda boʻlishi kerakmi?
Agar yangi tugʻilgan chaqaloqda xavf omillaridan birortasi boʻlsa yoki bilirubin tugʻuruqxonadan chiqishda chegaradan tashqarida boʻlsa, keyingi kuzatuv talab qilinadi. Tugʻuruqxonaga koʻrikdan oʻtish uchun kelishingiz mumkinligini yoki zarur boʻlganda chaqaloqni qayerdan kuzatishni bilib oling.
Agar chaqaloqning sargʻayganini sezsangiz, ayniqsa, emishi kamaysa, uyquchan va harakatsiz boʻlsa, siydigi toʻq rangga kirsa yoki axlati oqish va rangsiz boʻlsa, uni tekshiruvga olib borishingiz kerak.
