Эрте курактагы сабаттуулук көйгөйлөрү
Эрте курактагы сабаттуулук көйгөйлөрү
Балдарда алгач жаш кезинде окууда жана жазууда кыйынчылыктар болсо да, кийинчерээк курдаштарын кууп жете алышат. Бирок, эрте этапта жай прогресс байкалган айрым балдар көп учурда кошумча жардамга муктаж. Эгерде аларга мектепке чейинки жана башталгыч мектеп жашында кыйын болсо, анда узак мөөнөттүү келечекте окуу жана жазууну үйрөнүүдө кечигүү болушу мүмкүн.
Эгер балаңыз 3-4 жашта болсо жана сиз тынчсызданып жатсаңыз, адистерден кеңеш алыңыз:
- балаңыз кантип сүйлөйт жана угат;
- балаңыз алфавиттин тамгаларын кантип тааныйт;
- балаңыз сөздөрдү жасоо үчүн тыбыштарды кантип бириктирет.
Эгерде тукумуңарда окууну жана жазууну үйрөнүүдө кыйынчылыктар болсо, консультация өзгөчө пайдалуу болот.
Балаңыздын тарбиячысы же мектептеги мугалими, педиатр же логопед менен сүйлөшүүдөн баштаңыз. Бул адистер, жардам алуу керек болсо, сизге багыт беришет.
Эрте курактагы сабаттуулук көйгөйлөрүнүн белгилери: 3 жаштан 4 жашка чейинки балдар
Кичинекей балдардын жана улуурак балдардын тили ар кандай ылдамдыкта өнүгөт. Мисалы, кеч сүйлөй баштаган балдардын көбү үч-төрт жашка чейин курдаштарына жетип калышат. Жаш кезиндеги сүйлөө көйгөйлөрү сабаттуулуктун алгачкы көйгөйлөрүнүн белгиси эмес.
Бирок, балдар 3-4 жашка чыкканда, кээ бир сөздөрдөгү жана сүйлөөдөгү көйгөйлөр сабаттуулуктун көйгөйүн көрсөтүшү мүмкүн, эгерде:
- бала кеч сүйлөй баштайт жана жаңы сөздөрдү үйрөнүүдө жана эстеп калууда кыйынчылыктарга туш болот;
- ал толук сүйлөм түзүү үчүн керек болгон сөздөрдү кошпойт — мисалы, «Мен зоопарк барам» эмес, «Мен зопаркка барам»;
- ал алфавиттин тамгаларын тааныбайт;
- ал тамгаларга окшош формаларды жасоо үчүн каракулдарды араң жазат;
- ал айтылышы окшош сөздөрдү бириктирбейт — мисалы, «кооз, ооз, короз»;
- ал жок дегенде балдар үчүн ырлардын бир бөлүгүн кайталай албайт.
Эгерде балаңыз окуп жаткан учурда:
- сүрөттөрү менен китепте кандай иш-аракет болуп жатканын айта албайт — мисалы, кимдир бирөө чуркайт, үрөт, жейт;
- китептин алдыңкы жана арткы бетин айырмалай албайт же аны кантип туура кармоо керектигин билбейт;
- китептерде сүрөттөлгөн жөнөкөй нерселерди атай албайт;
- мурда кайсы китептерди окуганыңызды унутат, алардын мукабаларын көрсөтсөңүз да;
- чоңдор ага үзгүлтүксүз окуп жатканда укканды жактырбайт;
жардам же кеңеш сураңыз.
5 жаштан жогору курактагы сабаттуулук көйгөйлөрү
Сүйлөө тилинде сабаттуулукка байланыштуу кыйынчылыктар байкалат, эгерде балага төмөнкүлөр кыйын болсо:
- жөнөкөй көрсөтмөлөрдү түшүнүү — мисалы: «Сураныч, куртканы кий»;
- сүйлөшүүдө жаңы сөздөрдү колдонуу;
- узун сүйлөмдөр менен сүйлөшүү (бештен ашык сөздөн турган);
- «кит, кино» сыяктуу бирдей башталган жана «коен, боек» сыяктуу рифма сыяктуу угулган сөздөрдү таануу жана ойлоп табуу;
- жөнөкөй сөздөрдү курамдык бөлүктөргө бөлүү (муундарга же тыбыштарга), мисалы, «ба-лык-тар» сыяктуу же сөздөрдү жасоо үчүн тыбыштарды бириктирүү;
- туура грамматикалык формаларды колдонуу — мисалы, ал: «Балыктарды карайлы» дегендин ордуна «Балык кара» дейт;
- салыштыруу үчүн сөздөрдү колдонуу, мисалы «оорураак», «көп» же «кыскараак». Мисалы сиз, «Унаа чоң, ал эми автобус ...?», балаңыз «Чоңураак» деп жооп бериши керек;
- жомокторду туура ырааттуулукта айтуу же кайра айтып берүү.
Эгерде балаңыз окуп жатканда:
- китепке жана окууга эч кандай кызыгуу көрсөтпөсө;
- жомоктордогу окуялардын ырааттуулугу чаташтырса;
- китептерде эмне болуп жатканын өз жашоосунда эмне болуп жатканы менен байланыштыра албаса;
- китептерди үн чыгарып окуп жатканда алаксыса, маанисин түшүнбөсө жана бул иш-аракеттерден ырахат албаса;
бул дагы сабаттуулук көйгөйлөрү жөнүндө билдириши мүмкүн.
Басылып жазылган нерсени түшүнүү жөндөмүнө келгенде да кыйынчылыктар болушу мүмкүн. Көңүл буруңуз, эгерде:
- бала басылып жазылган сөздөр сүрөттөрдөн эмнеси менен айырмаланарын жана сөздөрдү окуу керек экенин билбесе;
- ал алфавиттеги ар бир тамганын аталышы жана тыбышы бар экенин билбесе;
- ал жок дегенде сегиз башка тамганы атай албаса;
- ал өз атын жана жөнөкөй жазууларды тамгалар жана каракулдар менен жазганды билет — жазылган окулабы же жокпу, маанилүү эмес.
Сабаттуулукка байланыштуу көйгөйлөрү бар балдарга жардам берүү
Эгер балаңыз сабаттуулукта кыйынчылыкка туш болсо, тилди машыктырууну улантыңыз жана ар кандай түрдөгү басма материалдарды көп бериңиз, бул маанилүү. Бул балага мектепте окуу жана жазуу тапшырмаларын аткарууга көнүп, даярданууга жардам берет.
Сиз:
- Баланы окуу, жазуу жана сүрөт тартуу иш-аракеттеринде активдүү колдой аласыз. Ал ката кетире берсе да, аны урушпаңыз. Балаңызды окууга үндөңүз, ага көптөгөн китептерди, журналдарды, брошюраларды жана башка басма материалдарды бериңиз. Балага сүйүктүү темасындагы китептерди жана журналдарды окуу кызыктуу болот.
- Аны менен бирге окуңуз. Кээде ал сизге окуп берет, кээде сиз ага окуй аласыз. Ага кыйын болгондо, сиздин колдооңуз ага ашыкча капа болбоого жардам берет.
- Окуу жана жазуу үчүн бардык мүмкүнчүлүктөрдү колдонуңуз — көчөдөгү жана дүкөндөрдөгү белгилерди, менюларды, бааларды жана супермаркеттеги этикеткаларды окуңуз. Досуңузга же жакын адамыңызга электрондук же кагаз түрүндө кат, эскертүү же тексттик билдирүү жазыңыз. Ошентип, бала окуганды жана жазганды билүү канчалык пайдалуу экендигин түшүнөт.
- Жазуу ишин оюнга айландырыңыз! Мисалы, куттуктоо баракчаларын жасоону же сатып алуулардын тизмелерин түзүүнү сунуштаңыз. Балаңызга эскертме жазыңыз жана аны сөзсүз таба ала турган жерге, мисалы, рюкзагына салыңыз. Ал сизге жооп жаза аларын айтыңыз.
- Жергиликтүү китепканага жазылыңыз жана ал жерден китептерди бекер алыңыз.
- Эгер балаңыз мектепке барса, милдеттүү, активдүү жана тынч иштер менен күн тартибин түзүңүз. Балаңызга эмне кылууну өзү чечкендей, ага өз алдынча убакыт бөлүүнү унутпаңыз.
Балаңыз мектепке бара баштаганда, мугалимден балаңыздын жетишүүлөрү жөнүндө дайыма кызыгып сурап туруңуз. Мугалим менен балаңыздын жетишип жаткандыгы тууралуу сүйлөшүңүз. Сиз жана мугалим ага канчалык эрте жардам бере баштасаңар, ага кийинчерээк ошончолук жакшы болот.
Балаңыз менен китеп окуу, окуганды жана жазганды үйрөтүү боюнча биргелешкен көнүгүүлөр, башка ыкмалар жөнүндө билүү үчүн макалаларыбыз менен таанышыңыз.
