Maqtov, ragʻbatlantirish va mukofotlar

Farzandlaringiz necha yoshda boʻlishidan qatʼi nazar, maqtovingiz va daldangiz ularga oʻzlarini yaxshi his qilishga yordam beradi. Bu ularning oʻziga boʻlgan ishonchini oshiradi. Baʼzida mukofotlar ham foydali boʻlishi mumkin, ayniqsa, yaxshi xulq-atvorni ragʻbatlantirmoqchi boʻlsangiz.

Maqtov

Maqtov qanday ish beradi? 

Maqtov – bolangizga uning xatti-harakati sizga yoqishini aytishingizdir. Maqtov farzandingizda oʻzini oʻzi qadrlash, oʻziga boʻlgan ishonch va oʻzini oʻzi baholash hissini tarbiyalaydi.

Maqtov yordamida bolangizga qanday qilib oʻzi haqida ijobiy oʻylash va gapirish kerakligini koʻrsatasiz. Unga yaxshi ish qilganini bilishni va bundan faxrlanishni oʻrganishga yordam berasiz.

Maqtovni qachon ishlatish kerak?

Turli yoshdagi bolalarni har xil narsalar uchun maqtashingiz mumkin. Yosh bolani aytilgan paytda parkdan chiqqani yoki poyabzalini oʻzi bogʻlashga harakat qilgani uchun maqtashingiz mumkin.

Taʼriflovchi maqtov

Taʼriflovchi maqtov bu – bolangizga aynan nimani yoqtirishingizni aytishingizdir. Masalan, “Menga xonangizdagi hamma narsa uchun joy topganingiz yoqadi”. Bu bolangizga nimani nazarda tutayotganingizni tushunishga yordam beradi, shuningdek, “Sen yaxshi bolasan” kabi noaniq maqtovlardan koʻra samimiyroqdir.

Siz juda koʻp maqtay olmaysiz. Lekin maqtov aniq boʻlmasa yoki uni bolangiz hech narsa bajarmagan paytda ishlatsangiz, maqtov oʻz taʼsirini yoʻqotishi mumkin. Bu bolangizga maqtov eshitish uchun hech narsa qilish shart emasligini oʻrgatadi.

Xulq-atvorni oʻzgartirish uchun maqtovdan foydalanish

Bolalarda maqtovga sazovor boʻlgan xatti-harakatlarni takrorlashga moyillik koʻproq. Bu qiyin xatti-harakatni oʻzgartirish va uni keraklisi bilan almashtirish uchun maqtovdan foydalanishingiz mumkinligini anglatadi.

Birinchi qadam – bolangiz oʻzini siz xohlagandek tutishini kuzatish. Oʻzingizga yoqqan biror xatti-harakatni koʻrsangiz, darhol bolangizning eʼtiborini torting. Keyin unga aynan nimani yoqtirganingizni ayting.

Oldiniga har safar xatti-harakatni koʻrganingizda maqtashingiz mumkin. Farzandingiz bu xatti-harakatni tez-tez bajara boshlaganida uni kamroq maqtasangiz boʻladi.

Agar xatti-harakatni oʻzgartirish uchun maqtovdan foydalansangiz, saʼy-harakatlarni ham, yutuqlarni ham maqtashingiz mumkin – masalan, “Bu oʻyinchoqni soʻrash uchun soʻzlarni ishlatganingiz juda yaxshi”.

Maqtovni ishlatish qiyin tuyulishi va baʼzi kunlari bolangizni maqtash uchun sabablarni topish qiyin boʻlishi mumkin. Lekin bolangizni muntazam ravishda maqtasangiz, u tez orada oʻzini tabiiy va normal his qiladi.

Ragʻbatlantirish

Ragʻbatlantirish bu – saʼy-harakatlarni maqtashdir, masalan: “Siz matematikadan uy vazifasi ustida koʻp ishladingiz”.

Bunday maqtov farzandingizni kelajakda qattiq harakat qilishga undashi mumkin – bu juda yaxshi motivatsiya beradi. Lekin bolangizga mashgʻulot yoki xatti-harakatlarini bajarishga yordam berish uchun mashgʻulotdan oldin va mashgʻulot davomida ham ragʻbatlantirishdan foydalansangiz boʻladi. Masalan, “Menga oʻyinchoqlaringni qanchalik yaxshi tartiblay olishingni koʻrsat”.

Baʼzi bolalar, ayniqsa, oʻziga ishonchi past boʻlganlar boshqalarga qaraganda koʻproq daldaga muhtoj. Maqtov ragʻbatlantiruvchi va saʼy-harakatlarga qaratilgan boʻlsa, bolalar koʻproq harakat qilish yaxshi ekanini koʻradi. Shuningdek, ular qiyinchiliklarga duch kelganda harakatlarini davom ettirishi va optimistik boʻlishi ehtimoli koʻproq.

Mukofotlar

Mukofot yaxshi xulq-atvor natijasidir. Bu – farzandingiz biror yaxshi ish bajarganda yoki oʻzini yaxshi tutganidan keyin “barakalla” deyishning bir usuli. Bu kutilmagan sovgʻa yoki qoʻshimcha imtiyoz boʻlishi mumkin. Masalan, xonasini tartibli saqlagani uchun bolangizga mukofot sifatida kechga qanday ovqat tayyorlashni tanlash imkonini berishingiz mumkin.

Mukofotlar maqtov va ragʻbatlaringiz yaxshiroq samara berishini taʼminlaydi. Aksariyat xatti-harakatlarga undan keyingi oqibatlar taʼsir qiladi, shuning uchun bolangizning xatti-harakatlarini maqtab, keyin mukofotlasangiz, bu xatti-harakatlar yana takrorlanishi ehtimoli yuqori boʻladi.

Mukofotlar dastlab yaxshi foyda berishi mumkin, lekin ularni ortiqcha ishlatmagan maʼqul. Agar ulardan tez-tez foydalanishingiz kerak boʻlsa, bu vaziyatni qayta koʻrib chiqishga yordam berishi mumkin – oʻzingiz xohlagan xatti-harakatni ragʻbatlantirish uchun qoʻllashingiz mumkin boʻlgan boshqa strategiyalar bormi? Yoki vazifa yoki xatti-harakat hozircha bolangiz uchun juda qiyinmi?

Eʼtibor bering, poraxoʻrlik va mukofot bir xil narsa emas. Pora koʻzlangan xatti-harakatdan oldin, mukofot esa keyin beriladi. Mukofotlar yaxshi xulq-atvorni kuchaytiradi, pora esa bunday emas.

Baʼzida maqtashdan koʻra tanqid qilish osonroq. Yomon xulq-atvor koʻpincha yaxshi xulq-atvordan aniqroq koʻrinadi – masalan, bolangiz jimgina kitob oʻqiyotganidan koʻra qichqirayotganini payqashingiz ehtimoli koʻproq. Yaxshi xulq-atvorga ham eʼtibor qaratishga harakat qiling!

Maqtov, ragʻbatlantirish va mukofotlardan foydalanish boʻyicha tavsiyalar

Quyidagi tavsiyalar bilan bolangizning oʻzini oʻzi qadrlashiga yordam bering va yaxshi xulq-atvorni ragʻbatlantiring:

Farzandingizga yaxshi munosabatda boʻlganingizda bu haqda ayting. Farzandingizga har kuni dalda beruvchi soʻzlarni ayta olish-olmasligingizni koʻring. Siz aytgan mayda-chuyda gaplar vaqt oʻtishi bilan bolangizga katta taʼsir koʻrsatishi mumkin.

  • Tanqid qilishdan koʻra koʻproq maqtashga harakat qiling. Vaziyatni yaxshilash maqsadida har bir salbiy gapingiz uchun bolangizni olti marta maqtashga harakat qiling.
  • Kichik oʻzgarishlar va muvaffaqiyatlarni qidiring. Maqtashingiz uchun farzandingiz biror ishni mukammal bajarishini kutish oʻrniga har qanday harakat yoki yaxshilanishni maqtashga harakat qiling.
  • Hamma har xil ekanligini qabul qiling. Farzandingizni oʻziga xos kuchli tomonlari uchun maqtang va uni rivojlanishga hamda oʻziga xos qiziqishlaridan zavqlanishga undang. Bu unga gʻurur va ishonch hissini rivojlantirishga yordam beradi.
  • Farzandingizni yaxshi xulq-atvori uchun mukofot bilan ajablantiring. Masalan, “Oʻyinchoqlarni yigʻganing uchun rahmat – endi bayram qilish uchun parkka boramiz”.
  • Muvaffaqiyat bilan bir qatorda harakatlarni ham maqtang. Farzandingiz qanchalik harakat qilayotganini eʼtirof eting va maqtang – masalan, “Sen bu insho ustida juda koʻp ishlading” yoki “Paltongni ilgakka osib qoʻyganing uchun rahmat”.

Maqtov his-tuygʻularingizga emas, balki bolaning xatti-harakatlariga bogʻliq boʻlishiga harakat qiling. Siz maqtash uchun yaxshi xulq-atvorni qanchalik koʻp qidirsangiz, oʻzingizni shunchalik ijobiy his qilishingizni (va shunchalik yaxshi xulq-atvorni koʻrishingizni) bilib olishingiz mumkin.