Тил көндүмдөрүн өнүктүрүү: 4-5 жаш

4-5 жаштагы балдардын сөз байлыгын жана тилин өнүктүрүү

Бул куракта балаңыз төмөнкүлөрдү көбүрөөк үйрөнүп, колдоно баштайт:

• “качан” жана “бирок” деген сыяктуу байланыштыруучу сөздөрдү;
• “чаташтыруу”, “капаланган” жана “суктанган” деген сыяктуу татаал эмоцияларды түшүндүргөн сөздөрдү;
• ой жүгүртүү процесстерин түшүндүргөн сөздөрдү, мисалы, “билбейм” жана “эсимде”;
• нерселердин кайда экенин түшүндүргөн сөздөрдү, мисалы, “ортосунда”, “төмөн жакта” жана “жогору жакта”.

Ошондой эле, балаңыз “бош” жана “күлкүлүү” деген сыяктуу нерселерди жакшыраак түшүндүрүүгө жардам берген сын атоочторду көбүрөөк үйрөнөт.

Жалпысынан, мектепке чейинки курактагы балдар колдоно алгандан көп сөздөрдү түшүнүшөт.

Тилди өнүктүрүүдө сүйлөмдөр жана грамматика

Ушул куракта сүйлөө жөндөмүнүн өнүгүүсүнүн алкагында балаңыз “жана” же “анткени” деген сыяктуу сөздөрдү колдонуп, кичинекей сүйлөмдөрдү бириктирип, татаал сүйлөмдөр менен сүйлөйт.

Беш жашка чыкканда балаңыз ар кандай сүйлөмдөрдү колдоно баштайт. Мисалы, ал “ит мышыкты кубалады” деп айта алат. Балаңыз тогузга чейин сөздөн турган узун сүйлөмдөрдү колдоно алат.

Ошондой эле беш жашка чыкканда балаңыз сөздүн аягын билет. Мисалы, балаңыз сөздүн аягын өзгөртүп, “чоң” сыяктуу сөз "чоңураак” болуп калышы мүмкүн. Бирок, ал дагы деле кээ бир каталарды кетириши мүмкүн - мисалы, “Алар баргысы келет” дегендин ордуна “Алар кеткиси келет”.

Балаңыз азыр болуп жаткан нерселер жөнүндө эмес, өткөндө болгон же келечекте боло турган нерселер жөнүндө сүйлөшүү жөндөмүн өнүктүрөт. Ал өткөн чакты, ошондой эле туура эмес көптүк түрдү жана “ал” сыяктуу ат атоочторду жакшыраак колдонууга үйрөнөт.

Тилди түшүнүү жана өнүктүрүү

Беш жашка чыкканда балаңыз “чейин”, “кийин” жана “кийинки жумада” деген сыяктуу нерселер болгондо түшүндүргөн сөздөрдү түшүнүп, колдонот. Анда дагы да болсо “ошол эле учурда” деген сыяктуу татаал идеяларды түшүнүүдө көйгөйлөр болушу мүмкүн. Ал көрсөтмөлөрдү түшүнбөсө, суроолорду бере баштайт.

Балаңыз “Сен менин бутумду тартып жатасың” деген сыяктуу сөздөрдү түшүнө баштайт.

Кырдаал жаңы болсо да, балаңыз экиден ашык иш-аракет жасап, көрсөтмөлөрдү аткарат. Мисалы: “Билетиңди бул кишиге бер, ал аны текшерет, ошондо биз киного кире алабыз”. Бирок балаңыз алгач уккан нерсесин жасап, иш-аракеттин тартибин көрсөткөн сөздөргө көңүл бурбай калышы мүмкүн. Мисалы, ал “Киного киргенге чейин билетиңди контролерго бер” деген сүйлөмдөгү “чейин” деген сөздү этибарга албашы мүмкүн.

Тилди өнүктүрүүдө айтуу

Балаңыз төрт жарым жашка чыкканда тааныш эмес адамдар балаңыздын айткан сөздөрдүн дээрлик бардыгын түшүнүшөт.

Балаңызда кээ бир тыбыштарды колдонууда кыйынчылыктар болушу мүмкүн. Кээде ал кээ бир татаал сөздөрдү туура эмес айтып, тыбыштарды өткөрүп жибериши мүмкүн, мисалы, “телефондун” ордуна “тефон” же “спагетти” дегендин ордуна “пагетти”.

Сүйлөшүүнү өнүктүрүү жана окуяларды айтып берүү

Балаңыз окуяларды жакшыраак айтып берет, бирок кээде ал өтө көп же тескерисинче жетишсиз маалымат бериши мүмкүн. Анда ошондой эле мазмунду ирети менен жеткирүүдө жана ким жөнүндө айтып жатканын тактоодо көйгөйлөр болушу мүмкүн. Анын окуяларынын аягы эч кандай мааниге ээ эмес же күтүлбөгөн болушу мүмкүн.

Бирок, балаңыз башка адамдардын көз карашы менен нерселерди жакшыраак көрө алат, андыктан ал сүйлөшүүгө пайдалуу маалымат кошо алат. Мисалы: “Мен досумдун үйүнө бардым, бизде торт бар болчу, досум менин бала бакчамдан”.

Балаңыз топ адамдар менен кезектешип сүйлөшүүгө үйрөнөт. Жана ал кырдаалга жараша үндүн бийиктигин туура колдоно баштайт. Ал “болобу”, “каалайт элем” жана “мүмкүнбү” деген сыяктуу сөздөрдү колдонуп, сылык-сыпаа кайрыла алат. Анын өтүнүчтөрү да азыраак түз жана ачык болушу мүмкүн. Мисалы, ал бир нерсе жегиси келгенде “Бул сонун жыттанат” деп айтышы мүмкүн.

Жана балаңыз сөздү кыжырды келтирүү, анекдот айтуу үчүн колдоно баштайт. Ал жаман же жасалма сөздөргө күлүшү мүмкүн.

Балдар ар кандай ылдамдыкта өсүшөт жана өнүгүшөт. Бул макаладагы маалымат колдонмо катары гана сунушталат. Эгер балаңыздын тилинин өнүгүүсүндө анын курагындагы башка балдардан артта калганын байкасаңыз же башка себептерден улам тынчсызданып жатсаңыз, дарыгериңиз же медайым менен сүйлөшүңүз. Ошондой эле логопед же тарбиячы менен сүйлөшсөңүз болот.