Балдар үчүн пайдалуу тамактар

Азык-түлүктү кантип тандап, бала үчүн тамак жасоого болот

Балага башынан эле ар түрдүү пайдалуу жана сапаттуу тамак-ашты сунуштоо маанилүү; ошентип, ал өмүр бою туура тамактануу адатын өнүктүрөт. Балаңызга ар кандай тамактарды, айрыкча жашылча-жемиштерди жана дан азыктарын берүүгө аракет кылыңыз. Кичинекейлер көнүп калган тамакты жактырышат. 9-12 айлык баланын эмне жегени мектеп жашында кандай тамактарды жей турганын көрсөтүп турат. Эгер бала ден соолукка пайдалуу жолдор менен даярдалган жашылча-жемиштерге көнүп калса, анда туз, шекер, каныккан май кислоталары жана калориялары көп керексиз тамак-ашка болгон азгырыкты башкарууга үйрөнөт.

Беш азык-түлүк тобу

Рационду ар түрдүү жана тең салмактуу кылуу керек деп дайыма угабыз. Азык-түлүктөрдү беш топко классификациялоо биз үчүн оор милдетти жеңилдетиши керек.

1. Белоктор — эт, балык, жумуртка, буурчак, жаңгактар, уруктар жана соя.

• Балага бышырылган, майда тууралган эт (тоок, торпок, үндүк) бериңиз; пюрени суюлтуу үчүн эт сорпосун колдонуңуз, ал калориясы төмөн болгондуктан бала үчүн тамак катары кызмат кыла албайт. Балдар кургак жана катуу этти жактырышпайт, бышырылган же эзилгенди жакшы көрүшөт. Эт жашылча пюреси же каша менен бирге берилсе, жегенге оңой болот.                                                
• Кайнатылган балыкты 7-айдан баштап киргизсе болот. Туздуу балык —каныкпаган омега-3 кислоталарынын мыкты булагы.
• Жумуртканын сарысы (кайнатылган жумуртка) акырындык менен киргизилет: адегенде сегизден бири, андан кийин төрттөн бири, жарымы жана акырында жумасына эки-үч жолу, эт менен кезектештирип, жашылча пюреси жана каша менен.
• Буурчактарды (буурчак, горох, жасмык) 9-айдан баштап киргизсе болот. Бул тамактар ичтин көбүшүнө алып келкендиктен, кечинде чылап, күрүч сыяктуу нейтралдуу дан менен пюре катары бериңиз. Сояны үч жашка чейин киргизүү сунушталбайт.
• Коопсуздук максатында жаңгактар балага паста түрүндө гана берилет.

2. Мөмө-жемиштер — жаңы, консервацияланган, тоңдурулган же кургалылган. Адатта, биринчи кезекте алма, андан кийин — сезондук жемиштер (шабдалы, өрүк, кара өрүк, алмурут) киргизилет. Банан — кичинекей бала үчүн эң сонун азык, бирок көпчүлүк аны катуу тамак-аштын башталышында эле берүүнү сунушташпайт, анткени анын таттуу даамы баланын башка тамактардан баш тартуусуна алып келиши мүмкүн. Мөмө-жемиштерден кант кошулбастан, бир аз суу менен компот кайнатылат, алгач бир жемиштен, андан кийин ар кандай айкалыштардан, пюре жасалат — толугу менен жемиш же дан азыктары менен айкалыштырылат.

3. Жашылчалар — чийки, кайнатылган, тоңдурулган, консервацияланган же кургатылган. Алгач даамы ачык эмес жашылчалар (картошка, сабиз, кабачок, ашкабак), андан кийин акырындык менен — жана башкалар (брокколи, түстүү капуста, баклажан, жалбырактуу жашылчалар, помидор, калемпир, пияз) киргизилет. Ичтин көөп кетишинен же тамак сиңирүү боюнча башка көйгөйлөрдөн сактануу үчүн алар толук бышырылганга чейин кайнатылат же бууга бышырылат.

4. Сүт жана сүт азыктары — кальцийге бай азыктар: сүт, сыр, каймак, йогурт ж.б. Жашоонун биринчи жылында уйдун сүтү негизги тамак катары сунушталбайт; тамак-аш даярдоо үчүн аз өлчөмдө пастерленген / кайнатылган сүттү колдонсо болот. Кычкыл сүт азыктарын (ичүүчү жана коюу йогурт, каймак) 7 айлык кезинде киргизсе болот.

5. Дан азыктары (жана ун азыктары) өзүнчө топ. Тазаланган же дан азыктары болушу мүмкүн. Буудай, күрүч, арпа, жүгөрү, сулу, полба ж.б. курамында клетчатка, темир жана В витамини көп. Аны чогултуу жана тоңдуруу боюнча сунуштарга ылайык сакталган эмчек сүтү менен даярдала турган, даамы ачык эмес (күрүч, жүгөрү) дан азыктарынан баштасаңыз болот.

Майлар бөбөктөрдүн тамактануусунда чоң роль ойнойт. Айрымдары энергиянын маанилүү булагы болуп саналат жана нерв системасынын туура өнүгүшү үчүн абдан маанилүү. 7 айлык жана андан улуу балдар үчүн майы бар тамактарды жасоодо аз өлчөмдө май (бир чай кашык), жакшысы тазаланбаган муздак пресстелген зайтун майын же башка өсүмдүк майын кошсоңуз болот.

Сууну унутпаңыз. 6 айга чейин жалаң гана эмчек эмген балага суусундук ичүү сунушталат. Тамактын ортосунда балага бир жашка чейин кайнатылган, муздатылган суу берилет.

Негизги азык заттарынын булактары

• Кальций: сүт, йогурт, сыр, шпинат, буурчак, горох, сардина, кунжут.
• Белоктор: эт, сыр, жумуртка, өсүмдүк азыктары (буурчак, жасмык, крупа).
• Темир: эң жакшы булак — бул жаныбарлардан алынган азыктар (эт, жумуртканын сарысы); башка булактар: жашыл жашылчалар, буурчак, горох, жасмык. Өсүмдүк азыктарынан алынган темирдин биожеткиликтүүлүгү төмөн жана С витамини болгондо жакшы сиңет. 18 айга чейин балага темир менен байытылган тамактарды (дан, сүт пюреси) берүү сунушталат.
• Клетчатка: жемиштер, жашылчалар, дан азыктары.
• Антиоксиданттар: ачык түстөгү жемиштер жана жашылчалар (шпинат, сабиз, помидор).
• Омега-3 май кислоталары: туздуу балык.

Сиз кичинекей балаңыздын тамактануусу боюнча ар кандай кеңештерди жана ыкмаларды угасыз. Маалыматтын көптүгү ыңгайсыз кылышы мүмкүн: күнүмдүк калораж жана тамактануу боюнча деталдуу сунуштар, ар кандай азыктар жана алардын ролу боюнча эксперттердин маалыматтары чындыгында керексиз жана баланын тамактануусуна тынчсызданууну күчөтөт. Адистердин сунуштары кээде карама-каршы келет: сүттү, сууну, белокту керектөө боюнча, балага биринчи кезекте берилиши керек болгон азыктар боюнча. Жаңы сунуштар: башка өлкөлөрдөн жана маданияттардан алынбаган жергиликтүү региондордон азык-түлүктөрдү эрте киргизүү тенденциясы бар. Балдардын тамак-ашы жана кошулмалар боюнча туура эмес жарнама: бул кошулмалар боюнча өндүрүүчүлөрдүн жана дарыгерлердин жарнамалык сунуштарында багы алуу кыйын — витаминдер, политивитаминдик препараттар, пробиотиктер.

Балаңыздын рациону жөнүндө суроолордун мисалдары

• Эмне үчүн сезондук тамактарды колдонуу сунушталат? Муундар бою адамдын организми белгилүү бир аймакта анын ата-бабалары жеген тамак-ашка ылайыкташкан.
• Эмне үчүн жергиликтүү азыктарды колдонуу сунушталат? Ымыркайга алыскы өлкөлөрдөн алынып келинген жемиштер берилгенде жуктуруу тобокелдиги бар; импорттолгон жемиштердин жакшы сакталышы же бышып жетилүүнү тездетүү үчүн колдонулган ар кандай химиялык заттар бар.
• Үйдө жасалган пюренин кандай артыкчылыктары бар? Үйдө жасалган тамак —  кичинекей бала үчүн эң жакшы вариант; сиз жаңы тамак жасап жатканда балаңыз эмне жеп жатканын так билесиз.
• Даяр пюре качан сунушталат? Заводдогу консерваланган балдар пюреси балаңызды сыртта тамактандыруу үчүн ыңгайлуу, бирок аларда суу, крахмал жана кант өтө көп болот.
• Өзүнчө тамак-аш же экөөнүн айкалышы? Ар бир жаңы азык-түлүк балага үч күн бою берилиши керек, ал балага жагабы же аллергиялык реакцияны жаратпайбы. Жаңы тамактарды бала көнүп калган тамактар менен айкалыштырса болот.
• Балдарды тамактандыруу үчүн кандай азык-түлүктөрдүн айкалыштары сунушталат? Баланын рационуна бир нече негизги азыктарды киргизгенден кийин ага сүт жана дан азыктарын, дан азыктары менен жемиш пюрелерин, ошондой эле эт жана жашылча пюрелерин берсеңиз болот.
• Бир жолку тамактандырууда канча түрдүү азык-түлүк берүү керек? Үчтөн ашык эмес: бала ар бирине өзүнчө көнсүн.
• Менин балам үчүн өтө зарыл болгон тамактар барбы? ЖОК! Эч кандай алмаштырылгыс азык жок, эгер кандайдыр бир продукт сизге жеткиликтүү эмес же бала андан биротоло баш тартса, аны ошол эле топтогу башка продукт менен алмаштырса болот.

Эмчек эмизүүдөн үй-бүлөлүк дасторконго чейинки жол убакытты жана чыдамдуулукту талап кылат. Бала дароо эле беш топко кирген тамак-ашты жебейт. Биринчи кадам — аны катуу тамактар менен тааныштыруу. Андан кийин балаңызга ар бир тамакта ар кандай топтордогу тамактарды берип туруңуз, ошентип сиз ага туура өсүү жана өнүгүү үчүн зарыл болгон бардык азык заттар менен камсыз кыласыз.